Nhưng đôi khi có sự xung đột giữa hai bên: tâm trí bảo “không” trong khi xúc cảm bảo “có”, hoặc ngược lại. Một khía cạnh khác nhau của đau khổ về mặt xúc cảm thuộc phần nội sinh của tâm trí vị ngã, nó chính là cái cảm nhận thâm căn cố đế về sự thiếu thốn hay bất toàn, về tình trạng không trọn vẹn. Tự ngã cứ luôn bận tâm giữ cho quá khứ còn sống mãi, bởi vì không có quá khứ thì bạn là ai kia chứ? Nó lại hằng hằng phóng chiếu tự thân vào tương lai để bảo đảm rằng nó còn tiếp tục tồn tại, và để tìm kiếm một loạt giải thoát hay đáp ứng nào đó ở đấy.
Khi thực sự dùng đến tâm trí của mình, bạn sẽ thấy nó càng sắc bén hơn, càng tập trung hơn so với trước đây. Khi nói “Thời gian là ảo tưởng”, tôi không nhằm đưa ra một quan diểm triết học. Đã từng có nhiều người không công nhận Chúa Jesus hay Đức Phật, cũng đã có và luôn luôn có nhiều người bị lôi cuốn bởi các cái Tôi to lớn hơn.
Đó là lý do giải thích tại sao Chúa Jesus nói: “Hãy tha thứ cho họ, bởi vì họ chẳng biết họ đang làm gì?”. Loại suy nghĩ có tính cưỡng chế này thực sự là một thói nghiện ngập. Gánh nặng thời gian đã tích lũy ngày càng trầm trọng thêm trong tâm trí con người.
Phải chăng như thế là bi thảm hay tàn ác? Chỉ khi nào bạn tạo ra một nhân thân cá biệt cho từng loài, khi nào bạn quên phứt rằng ý thức của nó chính là tinh hoa Thượng đế tự biểu hiện dưới dạng hữu tướng, thì cuộc chơi ấy mới đậm nét bi tráng. Làm như thế có thể đưa bạn đến gần chân lý, đến gần thực tại đằng sau từ ngữ hơn so với một từ ngữ đã bị lạm dụng quá lâu rồi như cụm từ tội lỗi này, và cũng giúp bạn bớt mặc cảm phạm tội hơn. Tất cả những phẩm chất này liên quan mật thiết hơn nhiều với nguyên tắc nữ tính.
Bước duy nhất đó chính là vâng phục. Đây mới là ảo tưởng. Sẽ có lúc thích hợp để bạn nói rõ một số khía cạnh trong hành vi vô minh của người bạn đời.
Nhưng thật khó mà dung nạp nổi một sự thật rành rành trước mắt họ. Hãy để cho nó hiện hành. Sự yên lặng là một phương tiện truyền đạt hiện trú còn hiệu quả hơn nữa, cho nên khi đọc sách này hay lắng nghe tôi nói, bạn hãy tri cảm cái tĩnh mịch ở giữa và bên dưới các lời lẽ.
Không có bất cứ sự cứu rỗi nào trong thời gian. Lúc ấy thời gian theo đồng hồ đã biến thành thời gian tâm lý. Tình yêu nồng nàn phút chốc có thể biến thành công kích hung bạo, cảm giác thù hận, hay hoàn toàn không còn chút yêu thương nào cả.
Tôi sẽ không tạo ra thêm vấn đề nào nữa. Cho nên, đừng để cho lòng trắc ẩn của bạn trở thành phiến diện. Tình hình này không làm tổn thương đến khả năng sử dụng thời gian – quá khứ và tương lai – khi bạn cần phải dùng đến nó để giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Nếu bạn có phản cảm rất gay gắt với cụm từ Thượng đế, vốn là một hình thức gắn bó tiêu cực với nó, thì bạn không thể chỉ chối bỏ thuật ngữ ấy mà còn chối bỏ cả đến thực tại ấy. Bao lâu còn u mê xem nó là một phương tiện cứu rỗi, bạn vẫn còn kẹt trong vòng luẩn quẩn tìm kiếm sự kết thúc cảm thức phân ly trên bình diện hình tướng, vốn không sao tìm thấy được. Aldous Huxley sáng tác tập tiểu thuyết nhan đề Island vào những năm cuối đời khi ông quan tâm khá nhiều đến các giáo lý tâm linh.
dĩ nhiên, rốt cuộc mọi mục đích bên ngoài sớm muộn gì cũng sẽ bị “thất bại”, đơn giản bởi vì chúng lệ thuộc vào quy luật vô thường của tất cả mọi sự vật. Điều mà họ sợ hãi và phản kháng nhiều nhất chính là hồi kết thúc tấn bi kịch của họ. Một súc gỗ chỉ mới vừa bốc cháy được đặt bên cạnh một súc gỗ đang cháy rất mạnh, sau một lúc chúng được tách ra, súc gỗ thức nhất sẽ bùng cháy mạnh mẽ hơn nhiều.