Cho dù giáo viên có thể giúp học sinh bằng nhiều cách, nhưng chính học sinh là người phải học. Song, lịch sử cũng như khoa học, nhất thiết một phần nào đó trong những kinh nghiệm mà nhà sử học trải qua phải mang nét đặc biệt. Điều đáng nói là Plato thể hiện quan điểm này ở nhiều nơi, ví dụ như trong đoạn khán giả không đồng tình với việc Protagoras không muốn tiếp tục nói chuyện với Socrates trong tác phẩm Protagoras hoặc khi nhân vật Cephalus có việc đột xuất và phải đi ngay ở tập I cuốn Republic (Nền cộng hoà).
Tốt nhất là bạn tự viết được một bản tóm tắt trong quá trình đọc phân tích. Có lần chúng tôi xem một cuốn sách sử nói về cuộc nội chiến và thấy tác giả mô tả cuốn sách là tư liệu lịch sử công bằng và khách quan về cuộc nội chiến từ quan điểm của một người miền Nam. Khi đối diện với một cuốn sách triết học, độc giả cũng không còn cách nào khác là phải đọc nó, nghĩa là suy nghĩ về nó.
Do vậy, những ghi chú của bạn ở cấp độ này không còn mang tính cấu trúc mà thuộc về ý niệm. Chúng tôi xin viết lại bốn quy tắc đầu tiên theo trật tự, dươi một tiêu đề phù hợp, giúp bạn ôn tập thuận lợi hơn. Chúng tôi đã nói rõ rằng đọc phân tích là phương pháp bạn có thể áp dụng với bất cứ thứ gì bạn đọc, không nhất thiết phải là sách vở.
Phương tiện để đo tính hoàn chỉnh đó nằm ở số lượng các điểm khác biệt độc đáo có giá trị hàm chứa trong vấn đề được so sánh. Chúng ta thấy rất nhiều phần Plato thể hiện trong tác phẩm Republic (Cộng hoà), cũng như nhiều nét của Milton trong Thiên đường đánh mất, của Goethe trong tác phẩm Faust là tự thuật. Điều này không phải vì khoa học xã hội là một lĩnh vực còn khá mới mẻ, có ít tài liệu kinh điển, mà còn vì khi đọc các tác phẩm khoa học xã hội, chúng ta thường chỉ tập trung vào một vấn đề cụ thể nào đó hơn là về một tác giả hay một cuốn sách cụ thể.
Bốn câu hỏi trên đã tóm lược nhiệm vụ tổng thể mà một độc giả phải làm. Ngược lại, khi một người nhận định sai về một vấn đề có nghĩa là anh ta không có đủ thông tin về nó. Hai bước này giúp bạn đoán định trước hai bước đầu của việc đọc phân tích.
Đây là điều luôn đúng! Chúng tôi cũng khuyến cáo độc giả không nên một tay cầm sách một tay giở từ điển, đặc biệt là khi lần đầu đọc một cuốn sách khó. Nếu định công kích cuốn sách thì bạn càng phải biết những gì cuốn sách không đề cập.
Trong hầu hết các trường hợp, chỉ những từ được sử dụng đặc biệt mới quan trọng với cả tác giả và độc giả. Đồng thời, cách đọc này cũng cho thấy có rất nhiều điều đáng để đọc và cần phải đọc theo cách này nhưng lại thường bị coi là khó đọc, chỉ dành cho những độc giả giỏi. Ngược lại, khi một người nhận định sai về một vấn đề có nghĩa là anh ta không có đủ thông tin về nó.
Hãy thể hiện rằng bạn nhận thức được sự khác nhau giữa kiến thức thật sự và ý kiến cá nhân bằng cách đưa ra những lập luận tốt cho mọi đánh giá phê bình của bạn. Các quy tắc mà chúng ta bàn luận từ đầu tới giờ liên quan đến việc tác giả viết thế nào cho dễ hiểu và độc giả đọc thế nào là hiệu quả. Ngoài ra, những người theo quan điểm này còn cho rằng việc đọc đồng chủ đề bao gồm cả việc đọc các tác giả tách biệt nhau về không gian và thời gian, khác biệt rõ nét về phong cách và hướng tiếp cận sẽ bóp méo sự thật.
Khi đọc đồng chủ đề, độc giả đọc nhiều sách chứ không chỉ một cuốn và tìm mối liên quan giữa các cuốn sách đó cũng như mối liên quan đến chủ đề mà chúng cùng đề cập. Một cách nói khác về những gì một nhà khoa học tự nhiên làm là nói rằng ông ta đã quy định việc dùng từ của mình, tức là ông ta thông báo cho bạn những thuật ngữ nào cần cho lập luận của ông ấy và ông sẽ sử dụng chúng như thế nào. Điều này lý giải tại sao các kỹ năng đọc và viết được hình thành thông qua ngữ pháp là logic.
Còn trong chương kết của cuốn sách On the Motion of the Heart (Vận động của trái tim), nhà sinh lý học William Harvey đã viết: Từ lý luận và thực nghiệm, có thể rút ra kết luận tâm thất co bóp đẩy máu qua phổi và tim rồi truyền đi khắp cơ thể. Cách diễn giải và bình luận thông tin kiểu này đều dựa vào những khái niệm và thuật ngữ của các ngành khoa học xã hội. Cuốn sách này nghiên cứu bản chất hạnh phúc của con người, và phân tích những hoàn cảnh mà con người có thể tìm thấy hay đánh mất hạnh phúc.